Waterland Boekenblog 25
Eindeloos verlangen naar Indië: Jan Brokken en vele anderen
Verlangen naar boeken over Nederlands-Indië dan!
Nog steeds aanwezig
Meer dan 300 jaar was Nederland aanwezig in Indonesië. Nederlandsch-Indië, de Gordel van Smaragd die zich om de evenaar slingert (vrij naar Multatuli).
Aanwezig klinkt verzachtend. ‘Kolonialisme, overheersing, heerschappij, West-Europees vertoon van macht zijn de hardere varianten daarvan’, stelt Kester Freriks in zijn schitterende Erfgoed van Indië: de onafhankelijkheid van Indonesië in verhalen en herinneringen. Het boek verscheen 70 jaar na het uitroepen van de onafhankelijkheid. Die Proklamasi van 17 augustus 1945, onmiddellijk na de capitulatie van Japan, was het begin van vijf verschrikkelijke jaren. Meer dan 150.000 Indonesiërs, 20.000 vooral Nederlands-Indische burgers en 6.000 Nederlandse militairen verloren hun leven. De nawerking van die periode is nog steeds voelbaar. Iedere betrokkene, individueel of opgedeeld in een bepaalde groep, beleeft die periode op zijn eigen manier.
In 1948 vertrok mijn vader, 20 jaar jong en verloofd, in opdracht van de Nederlandse regering voor bijna 2 jaar naar die Gordel om daar orde en gezag te herstellen.
In 1962, 10 jaar oud, vond ik twee boeken die naar zijn diensttijd verwezen: een Leerboek Maleisch en De Indonesische Tragedie, door Jacques de Kadt. Veel vertelde hij niet, maar als ik de Bahasa Indonesia wilde leren vond hij dat best. Zo leerde ik mezelf tot tien tellen. Eind jaren ‘60, vanwege geruchtmakende televisie-uitzendingen werd me duidelijk dat de aanwezigheid van Nederland niet alleen als positief werd ervaren, en de politionele acties, zeg maar oorlog tegen de vrijheidsstrijders, al helemaal niet.
Mijn vader had niet beter had geweten: “Ik was daar voor mijn nummer en men vertelde ons, gewone soldaten, eigenlijk niks.” De twintig maanden maakten wel een onuitwisbare indruk; hij organiseerde tot zijn overlijden in 2007 reünies met zijn maten van toen. Samen lazen we veel en graag over de laatste honderd jaar van de kolonie, met de grote chroniqueur Rob Nieuwenhuys als gids. Zoek naar Oostindische Spiegel of zijn fotoboeken en u weet waarom.
Onafzienbaar
‘Ooit houdt die stroom boeken op’, dacht ik; dan is het klaar met terugkijken en oordelen of ‘we’ daar werkelijk iets grootsch hebben verricht of dat het verlangen naar merdeka van de Indonesiërs terecht was (dat laatste zeker!). Maar het is niet zo. Alleen al in januari 2021 verschenen drie belangwekkende boeken. Ik heb het over
Moederstad: Jakarta, een familiegeschiedenis, door Philip Dröge; Snouck (Christiaan Snouck Hurgronje) door Wim van den Doel en, ook juichend ontvangen,
De Tuinen van Buitenzorg van Jan Brokken. Plus natuurlijk de veel opwinding veroorzakende televisiedocumentaire (met bijbehorend boek) Revolusi, David van Reybrouck.
Ik kan eigenlijk niet wachten om ze te lezen, maar de stapel die ook niet kan wachten is eveneens onoverzienbaar. Daarbij: hoe kort is het geleden dat het huiveringwekkende De Tolk van Java van Alfred Birney, de Nederlanders deed beseffen wat het postkoloniale leven kon betekenen voor de kinderen van betrokkenen.
En alle kanten op
Oók in 1969, toeval of niet, èn op televisie, De Boeken der Kleine Zielen van Louis Couperus, bewerkt door Yvonne Keuls. Ademloos gekeken. Wat een acteurs, wat een verhaal. Ik las Couperus tien jaar lang, maar De Kleine Zielen blijf ik het allermooist vinden. Vanuit Couperus (en Nieuwenhuys!) drong ik dieper in Nederlands-Indië door: Maria Dermoût, P.A.Daum, Madelon Szekely-Lulofs, F.Springer, H.J.Friedericy, Hans Vervoort, Rudy Kousbroek, Jeroen Brouwers en o ja, eindelijk las ik Hella S, Haasse, Heren van de Thee (1992). Nu ben ik er wel, dacht ik, maar daar was nog Sleuteloog, mijn favoriete Haasse. De cirkel leek me ècht rond na lezing van het indringende boek dat Yvonne Keuls schreef over haar vriendschap met Haasse, Zoals ik jou ken, ken
jij mij (2018). Maar nee hoor, vakantie 2019, niemand nog ergens bewust van, ik wandel door Italië met de Echo’s van Indië, zie begin van dit Boekenblog.
En nu? Nou: Jan Brokken (en Philip Dröge, en Wim van den Doel) !
Leo Willemse
*En* ….Willem Walraven, Eddy du Perron, A. Alberts, Marion Bloem, Frans Lopulalan, Adriaan van Dis, Theodor Holman.
#En...O ja: Multatuli….
Reacties
Een reactie posten