Kijk naar je eige! Over Dagboeken

Op 23 november 1967 begon dichter Kees Buddingh’ aan een Dagboek. Een van zijn eerste notities: “Een van de prettigste kanten van een dagboek bijhouden is, dat je er niet elke dag in hoeft te schrijven.”

Die opmerking werd voorafgegaan door een voor deze toen twintigjarige zoeker ook treffend : Er is tegelijk iets afstotends en heel erg roerends aan erg slechte poëzie, zoals er tegelijk iets afstotends en heel roerends is aan erg lelijke meisjes.” Mooi geformuleerd, maar ik kijk er nu toch iets anders tegenaan…

Deze Dagboeknotities verzamelde Buddingh’ in onder meer in Wat je zegt ben je zelf  en Verveling bestaat niet.  Hij nam me mee in zijn stad, Dordrecht, in zijn gezin, in zijn boeken- Buddingh’ leefde van boeken als schrijver, vertaler, als een literaire klusjesman- maar ook in zijn herinneringen als voetballer bij DFC. Hij deed niet aan diepgraverij naar zijn zieleroerselen, dat vond hij onzin: “De diepte ligt aan de oppervlakte”. Minutieus  beschreef hij hun vakanties in Engeland, waar hij zich door Stientje in een Eend (met zonen Sacha en Wiebe achterin) liet rondrijden. Ik heb een vriend die op de kaart precies uitzocht waar hij naar toe was gereden, ‘over kleinere weggetjes was niet mogelijk, moeten wij ook eens doen!’ Geduld is een schone zaak nu.

Geheim! Nou ja geheim…

Sindsdien ben ik een fan van Dagboeken. In de bibliotheek vind je die niet bij de romans, want ja, Dagboeken zijn niet bedacht, die zijn waar. Tja, maar je weet natuurlijk niet of de auteur de waarheid opschrijft. Iemand die dat wel deed was mijn andere Dagboekheld, Hans Warren. Tijdens zijn leven liet hij een lange serie Geheim Dagboek (1939-2001) uitgeven die werkelijk àlles wat Warren dacht en deed weergeven: zijn leven, gevoelens, zijn liefdes met als belangrijkste element zijn verborgen homoseksualiteit en de worsteling  zijn huwelijk (in de jaren ‘50) eerst te redden, de schuldgevoelens tegenover zijn drie kinderen en de ontkoombare scheiding. En het voor hem onbegrijpelijke geluk als hij  de partner vindt die hem van de ondergang redt. Het grappige, nou ja, grappig...Warren is van alles maar niet humoristisch…, is dat ook hij leeft van boeken, net als Buddingh’. Beide schrijvers leerden me talloze andere schrijvers te ontdekken en brachten me op de hoogte van het Leven achter de Schrijver.

Geheim maar niet echt gebeurd

De dagboekvorm is ook een klassieke schrijverstruc: doen alsof iets gebeurd is, waar is, en op die manier een levensecht personage neerzetten. In de jaren tachtig schreef Sue Townshend een serie dagboeken over de opgroeiende puber Adrian Mole, (13 ¾ jaar)  die ongekend populair waren door hun humor, warmte en herkenbaarheid. De al even geweldige Geheime Dagboeken van ‘onze eigen’ Hendrik Groen zijn beslist op deze Adrian Mole gebaseerd-Hendrik is al even eigenzinnig, geestig en openhartig: “Dinsdag 1 januari 2013 Ik hou ook het komend jaar niet van bejaarden. Dat geschuifel achter die rollators, dat misplaatste ongeduld, dat eeuwige klagen, die koekjes bij de thee, dat zuchten en steunen. Ik ben zelf 83 ¼ jaar.”

Kortom: Dagboeken, of ze nu ‘echt gebeurd’ zijn, of bedacht- de boeken van Hendrik Groen heten ook gewoon ‘roman’- het gaat er om of ze goed geschreven zijn, en dat is weer een kwestie van smaak.

Het laatste Dagboek dat helemaal naar mijn smaak was verscheen in 2017:  Lenteloos voorjaar, gevolgd door De wereld waar ik buiten sta, Oorlogsdagboeken 1940-1945. Hanny Michaelis (1922-2007) beschrijft in alle eerlijkheid haar belevenissen en gevoelens. Begin 1940 is ze17 en na 2,3 bladzijden wist ik: wat kan zij zichzelf goed observeren, beschrijven en ook de mensen om haar heen! Ze kon niet anders dan schrijfster worden (dat wist ik natuurlijk al, want na de oorlog wordt ze een gerespecteerd dichteres), je ziet het in elke zin. Als elke zin dan ook nog eens de lading van de oorlog draagt, het verlies van haar ouders-afgevoerd en vermoord in Sobibor...

Dagboeken nu…

Waarschijnlijk zijn er nu ook weer heel veel mensen die een Dagboek bijhouden, de tijd vrààgt er om. Het kan niet lang duren of de eerste coronadagboeken verschijnen. Hoe eerder hoe beter, hoop ik trouwens, dat zou een teken kunnen zijn dat we het tijdelijke abnormaal achter ons laten.

Leo Willemse