Marga Minco 100 jaar

Marga Minco 100 jaar 

Op 12 maart, toen we nog in groepsverband mochten wandelen, liep ik met een paar vrienden door Amsterdam-Oost. Wij liepen langs de woning van Marga Minco. Ze was vaag zichtbaar. “Over drie weken wordt ze 100 jaar,” riepen wij, Oudere Mannen, opgegroeid met haar werk, om het hardst. 

Dat was op 31 maart het geval, en de NPO vierde dit bijna onvoorstelbare feit met de herhaling van het prachtige portret van Thomas Schmidt en Maarten Doebele uit 2010.  

We zagen een kwieke, goedlachse, stevig rokende, 89-jarige-ze klom  levensgevaarlijk op een krukje om wat documenten te pakken!- vrouw. Het ging vooral over de laatste momenten toen haar familie werd opgepakt en weggevoerd en zij de moorddadige dans ontsnapte. Nog steeds achtervolgt haar de vraag: “Waarom zij? Waarom ik niet?” Die vragen leidden tot haar aangrijpende boeken. 

Het bittere kruid 

Het begon in 1957 met dit motto: “Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om…”  (Bert Voeten, De trein, uit: De zon op mijn hand: gedichten, 1956) Dan een opdracht: ”aan de nagedachtenis van mijn ouders. Aan Dave en Lotte, Bettie en Hans.” 

De eerste eigen regels zijn: “Het begon op een dag, dat mijn vader zei: We gaan eens kijken of iedereen er weer is”. Het verhaal gaat verder, ongeveer 120 sober geschreven pagina’s . Het eindigt als volgt: “Ik bleef staan om te kijken naar de mensen die uitstapten, alsof ik op iemand wachtte. Iemand met een vertrouwd gezicht, vlak voor het mijne. Maar ik miste het geloof van mijn oom. Ze zouden nooit terugkomen, mijn vader niet, mijn moeder niet, Bettie niet, noch Dave en Lotte.” 

Schitterend en navrant hoe vanaf motto, opdracht en beginregels het onafwendbare einde is opgeschreven. Ik heb het over Het Bittere Kruid, een kleine kroniek, haar debuut. Het boek verscheen in een voor die tijd ongehoord hoge oplage (10.000 exemplaren) en was meteen een enorm succes. Misschien zijn er ondertussen  wel 1 miljoen exemplaren verkocht. Iedereen komt er op de middelbare school wel mee in aanraking.  

Het bittere kruid is, als alle boeken van Marga Minco bedrieglijk eenvoudig. Bescheiden van omvang, karige taal, ingehouden weergave van emoties. Nooit dramatisch maar altijd is het drama achter het verhaal onvoorstelbaar groot. Vanaf Het bittere kruid, Een leeg huis, De andere kant, De glazen brug tot Nagelaten dagen en Storing heeft Marga Minco ons zo nu en dan laten weten hoe zij haar grote verdriet verwerkt. Ik besef dat ik een grote tragiek zeer ongelukkig verwoord. 

Klein oeuvre, grote gevolgen 

Ik vertel niets nieuws over haar werk. Het is al heel vaak beschreven. Dat zij ondanks haar bescheiden oeuvre een grote invloed op het leesgedrag van een paar generaties heeft gehad.  

Zelf las ik haar werk veel te laat. Dat werkelijk iedereen Het bittere kruid  las omdat het zo lekker dun was, zat me meteen al dwars. Dan las ik het liever niet. Met haar comeback in 1983, De val, was het meteen gedaan met dit bizarre niet-leesgedrag: De glazen brug, Nagelaten dagen. 

Daarna las ik haar boeken op volgorde van uitgave. Wat een fantastische schrijfster. In 2019 kreeg ze dan eindelijk de P.C. Hooft-prijs. Het had niet langer moeten duren. 

Marga Minco leidt een teruggetrokken leven, al heel lang. Maar haar maatschappelijke betrokkenheid is groot. Zo schreef ze voor de Nationale Herdenking van 2008 nog het indringende Een sprong in de tijd.  

In 2010 verscheen Achter de muur, verzamelde verhalen, opgedragen aan haar dochters Bettie en Jessica (Voeten), inderdaad dochters van Bert (1918-1992), de man van het motto, dichter en Shakespeare- en Molièrevertaler. Daarom, na dit eerbetoon aan Marga Minco, uit dezelfde bundel als De trein, Huwelijk van Bert Voeten: 

Huwelijk 

Jij overnacht in mijn longen//Ik overnacht onder je huid./Jij draagt me door heel je lichaam/ in je aders en slagaders;/ik adem je in en uit, /ik speel met je in mijn borstkas, /ik koester je op mijn tong.//Jij loopt mij rond te zingen/ met de julikeur op je wangen;/en ik, wanneer de dagen/ teveel geluk laten zien,/ik houd je soms gevangen/ met mijn lippen vast op elkaar. 

Leo Willemse
Dit is een actualisering van een eerder blog over Marga Minco.