Het Duel in De Purmaryn; over Tjechov
 |
| Uit de Voorstelling Het Duel door Toneelgroep Oostpool (foto Sanne Peper) |
Tsjechov was de opmaat naar aan een bijna onafzienbare rij grote Russen. Tolstoj, Dostojewski, Toergenjev, Poesjkin, Lermontov en in de 20e eeuw komen daar bijvoorbeeld Paustovskij, Pasternak, Nabokov bij en binnenkort begin ik eindelijk aan Babel. Het allermooiste boek, over de “overtollige mens” Oblomov van Gontsjarow, las ik 4 keer. Geen grote Rus zonder een overtollig mens, sla de grote Nederlander Biesheuvel er maar op na.
Voorstelling
Tsjechov is misschien nog beroemder door zijn toneelstukken: Oom Wanja, De kersentuin, De drie zusters, Een meeuw. Daar is Het Duel bijgekomen, een lang verhaal uit 1891, in de bewerking van Jacob Derwig (Tsjechov schreef geen lange romans, wel een paar lange verhalen). Derwig is ook een van de twee hoofdrolspelers, een méér dan rationele kwallenonderzoeker. Op 27 februari speelde Het Nationale Theater samen met Toneelgroep Oostpool dit stuk in De Purmaryn.Natuurlijk las ik het verhaal voor ik naar de voorstelling ging. Derwig heeft de schitterende zinnen, observaties, beschrijvingen, dialogen, monologen, voortreffelijk omgezet in een levendig, flitsend en, zoals het hoort, tot een (diep) nadenken stemmend, toneelstuk. Van te voren was er een inleider-naam helaas ontschoten- die het stuk in zijn tijd plaatste. En al werkten de lichtbeelden niet naar behoren, en uiteindelijk helemaal niet, de inleiding bleef boeiend.
Het bijzondere aan Het Duel is, dat Tsjechov het als afleiding schreef. In 1890 had hij een reis naar het verre eiland Sachalin gemaakt. Het schrijven aan het verslag hiervan deprimeerde en verveelde hem echter zo dat hij om de zoveel dagen aan Het Duel werkte. Hij kon dus twee dingen tegelijk, en dat zonder een apart bureaus, zoals AFTH van der Heijden.
De reis naar Sachalin verscheen in een prachtuitgave in 1975. De herdruk is gelukkig nog in de bibliotheek! Sachalin: ga er niet naar toe!, naar dit langgerekte eiland boven Japan, waar in Tsjechow’s tijd mensen vooral als dwangarbeider werkten of hoopten daar als emigrant een menswaardiger bestaan op te bouwen. Nu werken er vooral ingenieurs en bodemdeskundigen, want er zit veel gas. Een diep treurig boek, want het lot van de mensen is tragisch, en Tsjechow is een realist, die ondanks zijn humor en mededogen niet om de waarheid heen draait. En hij kijkt zo goed!
“Ik zag nog meer emigranten, toen ik met de stoomboot de Kama afvoer. Er was een boer van een jaar of veertig met een rode baard; hij zat op een bank aan dek, zakken met huisraad aan zijn voeten, op de zakken lagen kinderen met bastschoenen aan; zij bibberden van de kou in de snijdende wind, die over de barre oevers van de Kama in onze richting blies. Op het gezicht van de boer stond te lezen: ‘Ik heb me er al bij neergelegd’. In zijn blik zag ik ironie, maar die ironie was naar binnen gericht, naar zijn ziel, naar het bestaan dat achter hem lag en hem zo bitter had teleurgesteld.”
Vergeleken met De reis naar Sachalin is Het Duel ook somber, maar daarnaast erg geestig en zelfs met een misschien optimistisch einde:
‘In hun zoeken naar waarheid doen de mensen twee stappen vooruit, dan een stap achterwaarts. Het leed, begane fouten, de verveling werpen hen achteruit, maar hun dorst naar waarheid en hun verbeten wil drijven hen steeds verder en verder voorwaarts. En wie weet? Best mogelijk dat zij de werkelijke waarheid toch eens zullen bereiken...’
Het duel zelf in Het Duel is lachwekkend, het spel van de acteurs is meeslepend, de taal is geweldig, mannen en vrouwen deugen allemaal nèt niet, of nèt wel, het is maar hoe je het bekijkt. Het stuk is nog een paar keer in het land te zien, en gelukkig zijn de Verzamelde Werken van Tsjechov, inclusief Het Duel nog in boekvorm te lezen. Doèn! Dompel u onder in de melancholie en de humor van Anton Pawlovitsj Tsjechow!
Leo Willemse
 |
| Foto: Sanne Peper |
Reacties
Een reactie posten